Het zijn niet ‘die mensen’, maar ‘onze mensen’: Een kritische factcheck van twee uitspraken van Bart De Wever omtrent middelengebruik.

Je ligt ’s avonds rustig in de zetel en je kijkt naar Terzake. Kort daarna word je wat onrustig en kijk je met een ontredderende blik voor je uit. Verbijsterd vraag je je af of de dingen die hier gezegd worden wel degelijk kloppen. Nadien besluit je om in je pen te kruipen. De aanleiding hiervoor is de reportage waarin Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) reageert op de problemen in de zorg voor Antwerpenaren met een verslavingsgevoeligheid.

In de aflevering van Terzake op 08/11/2024 worden de moeilijkheden in de Antwerpse wijk ‘Schijnpoort’ aangekaart waarbij mensen middelen gebruiken in het openbaar en gebruiksmaterialen zoals naalden laten rondslingeren. In de wijk is de Free Clinic gesitueerd, een instelling waar mensen met een verslavingsgevoeligheid terecht kunnen en er propere gebruiksmaterialen kunnen verkrijgen. De Free Clinic is echter geen gebruiksruimte, waardoor mensen in het openbaar gebruiken en de materialen (o.a. naalden) in het publiek domein terechtkomen. Dit zijn begrijpelijke moeilijkheden die we ook moeten aanpakken. In dezelfde aflevering komt Bart De Wever aan het woord. Hij geeft hierbij aan dat ‘de oplossing moet zijn om de missing link in de hulpverlening te organiseren en dat is van die mensen gedwongen aan hulpverlening bloot te stellen’, maar tegelijk geen voorstander is van een gebruiksruimte want ‘er wordt gepleit voor een gebruikersruimte, maar dat helpt niks’. Maar is dit wel zo? De frustratie die ik voelde als psychiater-in-opleiding met een voorliefde voor de verslavingszorg zei ‘nee’. En wat doe je dan op zo’n moment? Wel, je kan kiezen tussen gefrustreerd blijven zitten in de zetel, of iets met die frustratie doen. En aangezien je dit aan het lezen bent, weet je al welke keuze ik heb gemaakt.

Laten we de twee uitspraken onder de loep nemen. We beginnen daarbij met de stelling dat we mensen met een verslavingsgevoeligheid moeten blootstellen aan gedwongen opnames. Op het eerste gezicht lijkt deze stelling vanzelfsprekend: er zijn namelijk zorgprogramma’s waar we mensen met een verslavingsgevoeligheid kunnen helpen. Dus wanneer mensen door hun verslaving een groot gevaar vormen voor zichzelf of anderen, maar zorg weigeren, moet de maatschappij hen verplichten om zorg op te nemen. Het schijnbaar logische karakter van de stelling staat of valt echter met de vraag of gedwongen in zorg gaan helpend is voor een verslavingsgevoeligheid. Het is bovendien geen nieuw idee om mensen met een verslavingsgevoeligheid bloot te stellen aan gedwongen zorg. Ook in België kan een rechter bij het geven van een straf met uitstel hier voorwaarden aan koppelen zoals het volgen van een behandeling voor verslaving. We kunnen dus kijken naar het effect van de gedwongen zorg op mensen met een verslavingsgevoeligheid. En net hier zit het probleem, omdat onderzoek geen bewijs levert dat een gedwongen opname voor mensen met een verslaving helpend is. Een mooie illustratie hiervan is dat alle personen die tussen 2016 en 2020 in een ziekenhuis in Massachussets (VS) gedwongen zorg kregen, binnen het jaar hervallen waren. Dat is niet verrassend aangezien de motivatie om te willen veranderen een belangrijke voorspellingsfactor is voor het succes van een behandeling. Maar wat moeten we dan wel doen?

Dit brengt ons bij de stelling dat gebruiksruimtes niet helpen. Ook hier schuilt er op het eerste gezicht een schijnbaar logische redenering achter: Middelengebruik zorgt voor moeilijkheden, dus een plaats creëren waar mensen makkelijker kunnen gebruiken zal voor meer problemen zorgen. Opnieuw is het inrichten van gebruiksruimtes geen nieuw idee en wordt dit al toegepast in vele landen (Australië, Canada, Spanje, België, etc.) Dit stelt ons in staat om te kijken naar het effect van die ruimtes. Een overzichtsstudie besluit dat de gebruiksruimtes ervoor hebben gezorgd dat mensen minder schadelijke lichamelijke gevolgen hadden, dat ze meer in zorg gingen, en dat er minder openbaar gebruik was en er minder naalden in het openbaar domein terechtkwamen. Ook een onderzoek in opdracht van de stad Antwerpen uit 2004 gaf al aan dat een gebruiksruimte wenselijk zou zijn en gaf advies over hoe men die kon implementeren.

Samengevat vallen de stellingen van Bart De Wever, die kennelijk logisch lijken, uit elkaar wanneer we ze aftoetsen aan de wetenschap. Er is namelijk geen bewijs dat het blootstellen van mensen met een verslavingsgevoeligheid aan gedwongen zorg helpend is. En wanneer we dan moeten kijken naar wat we wel moeten doen, moeten we niet zomaar zeggen dat gebruiksruimtes niks doen. Zij zorgen er immers wel voor dat mensen meer zorg gaan opnemen en dat het middelengebruik in het openbaar vermindert. Bijgevolg moeten we ‘die mensen’ niet zomaar in een gemeenschapsinstelling opnemen zodat ze uit het straatbeeld verdwijnen, maar moeten we ze net een plaats geven in het straatbeeld waar we met hen aan de slag kunnen gaan. Want het zijn niet ‘die mensen’, maar ‘onze mensen’.

Bronnen:

1) Reportage Terzake: https://www.vrt.be/vrtmax/a-z/terzake/2024/terzake-d20241108/

2) Klag, S., O’Callaghan, F., & Creed, P. (2005). The use of legal coercion in the treatment of substance abusers: an overview and critical analysis of thirty years of research. Substance use & misuse, 40(12), 1777–1795. https://doi.org/10.1080/10826080500260891

3) Messinger, J. C., Vercollone, L., Weiner, S. G., Bromstedt, W., Garner, C., Garza, J., Joseph, J. W., Sanchez, L. D., Im, D., & Bukhman, A. K. (2023). Outcomes for Patients Discharged to Involuntary Commitment for Substance Use Disorder Directly from the Hospital. Community mental health journal, 59(7), 1300–1305. https://doi.org/10.1007/s10597-023-01112-2

3) Adamson, S. J., Sellman, J. D., & Frampton, C. M. (2009). Patient predictors of alcohol treatment outcome: a systematic review. Journal of substance abuse treatment, 36(1), 75–86. https://doi.org/10.1016/j.jsat.2008.05.007

4) Tran, V., Reid, S. E., Roxburgh, A., & Day, C. A. (2021). Assessing Drug Consumption Rooms and Longer Term (5 Year) Impacts on Community and Clients. Risk management and healthcare policy, 14, 4639–4647. https://doi.org/10.2147/RMHP.S244720

5) Barendregt C. & Rodenburg G. (2004) Een gebruiksruimte in Antwerpen: wenselijk en haalbaar? Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving.